In dienst van de toekomst

In dienst van de toekomst: van optimalisatie naar transformatie

Auteur: AWTI

Lees de publicatie.

Samenvatting

De ambities die Nederland heeft op het gebied van wonen, zorg, klimaat en landbouw zijn niet waar te maken binnen het huidige systeem. Het beleid voor innovatie moet zich meer richten op wat in de toekomst nodig is en niet langer het bestaande in stand houden. Dat stelt de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) in zijn advies: ‘In dienst van de toekomst – Van optimalisatie naar transformatie’.

Met iedereen de transitie in

WKR adviesrapport: Met iedereen de transities in

Auteur: WKR

Lees de publicatie.

Samenvatting

Het adviesrapport ‘Met iedereen de transities in’ bevat aanbevelingen voor het Klimaatplan 2025-2035, dat in 2024 verschijnt.  Het belangrijkste advies aan het kabinet is te zorgen voor een aantrekkelijk toekomstbeeld. ‘Bepaal met elkaar hoe we willen dat ons land er in 2050 uit ziet. Hoe we samenleven, hoe we onze beperkte ruimte gebruiken, hoe we geld verdienen. Maak vanuit daar een strategie voor een klimaatbestendig en klimaatneutraal Nederland in 2050.’

De uitvoering aan zet

De uitvoering aan zet

 

Auteur: RLi

Lees de publicatie.

Meer informatie: De uitvoering aan zet – website RLi

Samenvatting

Nederland staat voor grote opgaven in de fysieke leefomgeving, zoals bijvoorbeeld het bouwen van grote aantallen woningen. Sommige van deze opgaven spelen al decennia. En ze worden urgenter; het woord crisis valt dan ook steeds vaker. Hoewel er op tal van terreinen beleidsdoelen en maatregelen zijn geformuleerd, worden deze vaak niet, niet volledig of niet op tijd, gerealiseerd. Zo blijven de grote maatschappelijke vragen van vandaag voortduren. De beleidsuitvoering hapert op veel terreinen, met als gevolg dat de doelen en ambities van de overheid de laatste jaren maar heel beperkt worden gerealiseerd. Over dat gebleken gebrek aan uitvoering gaat dit advies. We richten ons vizier op het (on)vermogen van de overheid en andere betrokken partijen om in de praktijk te realiseren wat beleidsmatig wordt afgesproken.

Het feit dat de overheidsdoelen op zoveel belangrijke beleidsterreinen niet, onvoldoende of niet bijtijds worden gerealiseerd, vraagt om een nadere analyse. Welke belemmeringen spelen er in de uitvoering van het leefomgevingsbeleid? Want als duidelijk is waar de belemmeringen precies zitten, kan aan de juiste knoppen worden gedraaid om tot verbetering te komen.

De raad doet zeven aanbevelingen voor het omgaan met deze belemmeringen bij de aanpak van opgaven in de fysieke leefomgeving.

 

Column: De kracht van tussenruimtes in kennisnetwerken

Binnen de dynamische arena van het fysieke domein en de transities in gebieden, ontstaat er in kennisnetwerken een parallel met het concept van ‘liminal spaces’ – de tussenruimtes die antropologen zo boeiend vinden. Deze plekken, zoals tempelpleinen of zelfs de coffee corners, zijn niet zomaar ruimtes. Ze zijn de katalysatoren voor verandering, de broedplaatsen van nieuwe ideeën, waar het onverwachte gebeurt en waar mensen openstaan voor het nieuwe en onbekende. 

Spaken in een naaf

Spaken in een naaf

De uitspraak, “Spaken komen samen in een naaf, maar de lege ruimte maakt de kar bruikbaar,” van Lao-Tse (600 voor Christus) past perfect bij de weg naar kennis en wijsheid binnen onze netwerken. Het gaat niet alleen om de spaken – de concrete kennis, de data, de feiten – maar juist om de ruimte ertussen. Het is in deze lege ruimte, deze liminal space, waar de magie van kennisdeling en innovatie plaatsvindt. 

In gebieden zijn we constant bezig met het vormgeven van de toekomst, met het vinden van duurzame oplossingen voor complexe vraagstukken. Maar het eindpunt is nooit meteen zichtbaar. Het is een reis vol tussenstops, vol tussenruimtes, waar we pauzeren, reflecteren, en leren van elkaar. Het is een proces waarbij we samenwerken, ideeën uitwisselen, en van elkaar leren – vaak in de meest onverwachte situaties. 

In deze tussenruimtes – de workshops, de brainstormsessies, de toevallige ontmoetingen bij de koffieautomaat – worden de fundamenten gelegd voor toekomstige successen. Net als in de wachtkamers, waar mensen van verschillende achtergronden en sociale klassen opeens gelijk worden, worden in deze netwerkbijeenkomsten de traditionele hiërarchieën en barrières doorbroken. Hier wordt kennis niet alleen gedeeld, maar ook getransformeerd, verrijkt, en uiteindelijk toegepast in nieuwe, innovatieve oplossingen. 

De tussenruimtes in onze kennisnetwerken zijn essentieel. Ze vormen de ademruimte tussen de vaste structuren, de plekken waar nieuwe ideeën kunnen ontkiemen. In deze ruimtes vinden we de vrijheid om te experimenteren, om vragen te stellen die in meer formele settings misschien niet eens opkomen.  

En net als op het tempelplein, waar de overgang van het wereldse naar het sacrale plaatsvindt, maken we in deze tussenruimtes de overgang van het bekende naar het onbekende, van bestaande kennis naar nieuwe wijsheid. Het is een plek van transformatie, waar we ons voorbereiden om de tempel van de toekomst binnen te stappen – een toekomst die we samen vormgeven in de liminaliteit van het nu. 

Zoals de eeuwenoude wijsheid ons leert, ligt de kracht niet alleen in wat we zien en weten, maar juist in wat er tussenin ligt. In die lege ruimte, in die liminal spaces, vinden we de ware bruikbaarheid van onze kennis en ervaringen. Daar, in het ondertussen, in het ‘betwixt and between’, daar ligt de sleutel tot ware innovatie en transformatie in de wereld van kennisnetwerken en de transities in gebieden. 

Wil je meepraten over dit onderwerp? Meld je dan nu aan voor onze community.

Mark Rice

Kritische inzichten in data en gebiedsontwikkeling

Een interview met Mark Rice, chief data officer Provincie Groningen

Mark Rice, Chief Data Officer bij de Provincie Groningen, is recent lid geworden van Platform PLeK. Hij werd op het bestaan van het platform geattendeerd tijdens een bijeenkomst van het InterProvinciaal Overleg (IPO). Marks nieuwsgierigheid maakte dat hij zich heeft aangemeld: “Ik ben altijd geïnteresseerd in initiatieven waarbij samenwerking voorop staat. Juist omdat we op heel veel gebieden zoeken naar de meest optimale vorm van samenwerken. Overigens begint dit voor mij semantisch… we moeten eerst een gezamenlijke definitie hebben, zowel van samenwerken als – in dit geval – van kennis. Wat bedoelen we hier als collectief mee?”

Kritische perspectieven binnen Platform PLeK:

Rice stelt enkele kritische vragen over de efficiëntie en effectiviteit van samenwerkingen binnen platform PLeK. “Nederlanders willen allemaal samenwerken, maar hoe ver moet dit gaan? Zeker binnen dit domein denk ik dat het verstandig is met elkaar af te stemmen wat we van de samenwerking verwachten.” Dit zijn vragen die Rice stelt om de praktische grenzen van dergelijke initiatieven te onderzoeken.

SamenwerkingDe interesse in Platform PLeK van Rice sluit aan bij zijn verlangen om conventionele benaderingen van gebiedsontwikkeling te heroverwegen. Hij vraagt zich af hoe initiatieven als PLeK passen binnen het grotere geheel van Nederlandse samenwerkingsverbanden. En hoe we er in de toekomst voor kunnen zorgen dat er iets ontstaat dat werkt voor het grote geheel.

Kloof tussen data en beleid

“Neem nou mijn vakgebied als voorbeeld. Ik heb de opdracht gekregen de kloof tussen data en beleid te dichten voor de provincie Groningen. Geen makkelijke opgave want er spelen vele belangen mee van verschillende stakeholders. Gelukkig heb ik het voordeel dat de medewerkers van de provincie Groningen heel welwillend zijn. Ik heb hierbij uiteraard ook te maken met functionarissen van andere provincies. En wat ik vooraf nooit heb kunnen bedenken is dat de verschillen tussen de provincies, maar ook tussen gemeentes, zo groot zijn! Het maakt het in veel gevallen onmogelijk om één koers te varen. Als daar geen oog voor is, werkt samenwerken mijn inziens niet”, vertelt Mark Rice

Datagedreven werken

Rice brengt kennis van datagedreven werken naar Platform PLeK. Zijn expertise op dit gebied helpt bij het navigeren door het hedendaagse datalandschap. Daarnaast benadrukt Rice het belang van kennisuitwisseling boven productie: “Kennis uitwisselen en ervaringen uitwisselen is het belangrijkste! Dit staat ver boven het produceren van zaken. Als we dit op de juiste manier faciliteren, onder andere binnen Platform PLeK, dan komt de stap daarna bijna vanzelf”, concludeert Mark Rice.

Hoe denk jij over de mogelijkheden en onmogelijkheden van samenwerking op het gebied van kennis en data? Welke belangen, verschillen en overeenkomsten zijn daarin belangrijk? Deel ze binnen onze community.

Bouwen aan de toekomst: de rol van wetenschap in beleidsvorming

Platform PLeK en de NWA – een interview met Rien Rouw

“Good enough science!” Dat is wat Rien Rouw, strategisch adviseur van het Ministerie van OCW, voor ogen heeft. “We hoeven niet te wachten op perfectie, want er is al zoveel wetenschappelijke kennis voor handen.” Rien heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van het voorstel ‘wetenschap voor beleid’ voor de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). “De NWA is ontstaan om de band tussen wetenschap en samenleving te versterken. Vroeger noemden we dat valorisatie, nu gaat het veel meer over maatschappelijke impact maken. Daarbij gaat het ook over de impact van beleid. Met het voorstel dat we nu hebben ingediend, willen we de kwaliteit van beleid verbeteren.”

Multidisciplinaire gebiedsontwikkeling
De Nationale Wetenschapsagenda (NWA) gaat in één van haar programma’s onderzoek doen naar door Platform PLeK aangeleverde casuïstiek. Vanuit het streven om deze multidisciplinaire gebiedsontwikkelingen en kennisdeling te integreren met overheidsbeleid. De nadruk hierbij ligt op duurzaamheidstransities die een breed spectrum van sociale, culturele, ecologische, economische en organisatorische impact hebben. Met het NWA-programma ‘wetenschap voor beleid’ willen we eraan bijdragen dat goede wetenschappelijke kennis wordt gebruikt in die transities.

Platform PLeK staat voor een innovatieve samenwerking tussen gebieds- en kennisontwikkelaars. Het is een dynamisch platform waar overheden, uitvoeringsdiensten en kennisinstellingen zowel lokaal, regionaal als nationaal samenwerken aan sterke regionale leer- en kennisinfrastructuren ten dienste van de gebiedsopgaven.

Politieke besluitvorming
“Beleidsmakers worden geacht beleid te onderbouwen met diverse vormen van kennis, zoals onderzoekskennis en praktijkkennis. Het is daarbij belangrijk om signalen uit de praktijk door te laten dringen tot beleid en tot politieke besluitvorming. Het onderzoek dat is ingediend bij de NWA is gericht op de vraag hoe doe je dat én hoe doe je dat goed? Hoe gebruik je wetenschaps- en praktijkkennis om beleid beter te maken? Dit alles moet leiden tot concrete interventies in de manier waarop beleid wordt gemaakt”, vervolgt Rien.

Alle departementen is gevraagd een casus aan te leveren. PLeK doet mee op voorstel van BZK en IenW. Het NWO heeft het verzoek gehonoreerd. Nu moet de call* worden gemaakt en uitgezet als een soort onderzoeksaanbesteding. In 2024 moet dit onderzoek beginnen.

*De call moet in de praktijk van ministeries en PLeK kunnen worden toegepast, en bijdragen aan theorievorming en praktijkontwikkeling.


Achtergrondinformatie

De Rol van de Nationale Wetenschapsagenda

De NWA speelt een cruciale rol in het vormgeven van de toekomst van wetenschappelijk onderzoek in Nederland. Het is een platform dat burgers, wetenschappers en beleidsmakers bij elkaar brengt om gezamenlijk te werken aan wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen. Het doel van de NWA is niet alleen om nieuwe kennis te genereren, maar ook om deze kennis toe te passen voor maatschappelijke impact. Door bruggen te slaan tussen verschillende disciplines en domeinen, streeft de NWA ernaar om kennis een structurele en positieve bijdrage te laten leveren aan de samenleving.

 

Potentiële Impact van het Onderzoek

Het onderzoek binnen het PLeK-programma heeft het potentieel om significante veranderingen teweeg te brengen in de wijze waarop overheidsbeleid wordt vormgegeven en uitgevoerd. Door de focus op praktijkgericht leren en het delen van kennis, kan het programma leiden tot effectievere en efficiëntere beleidsstrategieën. Dit heeft de potentie om niet alleen de kwaliteit van overheidsdiensten te verbeteren, maar ook om de samenleving als geheel te versterken. Uit de uitkomsten van het onderzoek, leren we hoe we kennis voor beleid voor grote maatschappelijke vraagstukken in de regio het beste kunnen organiseren.

Elke regio vertelt

“Het cruciale belang van kennis in regionale ontwikkeling”

Verslag Bijeenkomst PLeK ‘Elke regio vertelt (II)

Op 20 november 2023 werd de tweede bijeenkomst gehouden van Elke regio vertelt’ bij LEF in Utrecht. De dag stond in het teken van uitgebreide discussies, het delen van ervaringen en samenwerking. 

Opening door Rien Fraanje (IPO) 

Rien FraanjeIn zijn openingswoord benadrukte Rien Fraanje, directeur van het Interprovinciaal Overleg (IPO) en lid van de stuurgroep van PLeK, het cruciale belang van kennis in regionale ontwikkeling. Hij pleitte voor de decentralisatie van kennis, waarbij hij de nadruk legde op het belang van het verspreiden van kennis over verschillende regionale en nationale domeinen. Fraanje haalde het Veluwe beraad aan als een voorloper van Platform PLeK, een initiatief dat essentieel is geweest in het vormgeven van de huidige aanpak in kennisdeling. 

Hij wees op een belangrijke uitdaging: de beweging in uitvoering en taken is merkbaar, maar kennis blijft vaak achter. Er is een gebrek aan verbinding tussen nationale kennisstructuren en regionale initiatieven. Fraanje benadrukte dat dit geen top-down aangelegenheid is, maar een proces dat van onderaf moet worden opgebouwd en gevoed. 

Fraanje noemde ‘stralend falen’ als een belangrijk aspect van dit proces. Deze benadering legt de nadruk op het leren van fouten en het delen van deze inzichten om de algehele kennisbasis te versterken. 

PLeK, als een vervolgstap van het Veluwe beraad, is niet gericht op het bouwen van iets nieuws, maar eerder op het verbinden van bestaande kennis en structuren. Fraanje benadrukte de noodzaak van kleur bekennen in deze fase, erkennend dat we ons in een cruciaal moment bevinden waarin belangrijke keuzes gemaakt moeten worden. Hij sloot af met een oproep om deze inzichten en kennis door te geven binnen de eigen organisaties, en zo bij te dragen aan een meer geïntegreerde en effectieve benadering van regionale ontwikkeling.  

Reflectie op de stand van zaken bij PLeK 

Na de pauze werd de stand van zaken bij PLeK besproken, met aandacht voor de lopende pilots in Twente en Noord-Flevoland en de ontwikkeling van de gezamenlijke kennis- en leeragenda. Er werd gesproken over de potentie van PLeK en de uitdagingen bij het aantonen van de waarde in euro’s. 

De sessie sloot af met een discussie over de toekomst van PLeK, waarbij de deelnemers hun zorgen en waarden deelden. Er werd gesproken over het vertalen van regionale kennis voor nationale actoren, het belang van complexiteit in de benadering van gebiedsontwikkeling, en de uitdagingen van het verbinden van kennis met mensen. 

Het belang van praktische toepasbaarheid en lokale impact 

Een belangrijk discussiepunt was de noodzaak om kennis en leren niet alleen te verzamelen, maar ook praktisch toepasbaar te maken op lokaal en regionaal niveau. De deelnemers benadrukten het belang van het afstemmen van kennis op de specifieke behoeften en uitdagingen van individuele gebieden. Dit vereist een diepgaand begrip van de lokale context en de flexibiliteit om kennis aan te passen aan diverse lokale omstandigheden. Het concept van ‘levend kennisecosysteem’ werd geïntroduceerd als een manier om kennis dynamisch en relevant te houden. 

De uitdagingen van kennisintegratie en samenwerking 

Een terugkerend thema was de uitdaging van het integreren van verschillende soorten kennis – van wetenschappelijk onderzoek tot ervaringskennis. De deelnemers bespraken hoe kennisnetwerken kunnen worden opgezet en onderhouden om een effectieve uitwisseling van ideeën en informatie tussen verschillende stakeholders te garanderen. Er werd aandacht besteed aan het belang van het overbruggen van de kloof tussen theorie en praktijk en het belang van het betrekken van burgers en lokale gemeenschappen bij het vormgeven van gebiedsontwikkeling.  

Reflectie op het grotere plaatje: nationale en regionale synergiën 

Ten slotte werd er gesproken over het belang van het creëren van synergiën tussen regionale initiatieven en nationale programma’s. De deelnemers erkenden de noodzaak om een gezamenlijke visie te ontwikkelen die zowel de lokale behoeften als de nationale doelstellingen omvat. Dit vereist een gecoördineerde aanpak en een open dialoog tussen regionale en nationale actoren. De discussie benadrukte het potentieel van PLeK als een platform dat deze synergiën kan faciliteren en versterken, met als doel een meer geïntegreerde en effectieve aanpak van gebiedsontwikkeling. 

Afsluitende gedachten 

De LEF-sessie van Platform PLeK was een dag van diepgaande gesprekken, persoonlijke verhalen en inzichtelijke discussies. De deelnemers verlieten de sessie met nieuwe perspectieven, een beter begrip van de complexiteit van gebiedsontwikkeling en een hernieuwde toewijding aan de missie van PLeK. Het evenement benadrukte het belang van samenwerking, het delen van kennis, en het leren van elkaar. 

Inschrijven voor de bijeenkomst op 8 februari kan hier.

Voorstel Versterking Regionale Kennisinfrastructuur – Platform PLeK 2024-2027

Auteur: Kernteam Platform PLeK

Lees de publicatie.

Bijlage: Businesscase PLeK – Eindrapport Decisio

Samenvatting

Op verzoek van de stuurgroep PLeK heeft een kwartiermakersteam gedurende een jaar gewerkt aan de ontwikkeling van een platform ter Professionalisering Leer- en Kennisnetwerken leefomgeving (PLeK).

De opdracht omvatte de volgende onderdelen:

  1. Opleveren van een onderbouwd voorstel voor het beoogde platform als meerjarige structurele voorziening.
  2. Ontwerpen van een werkwijze voor inhoudelijke agendering, monitoring en evaluatie.
  3. Aangeven van kansen, risico’s en voorwaarden voor succes.
  4. Stapsgewijs zaken in uitvoering te brengen. Al doende leren.

Dit document is een meerjarenplan ter versterking van de regionale kennisinfrastructuur via platform PLeK. Het bevat een onderbouwd voorstel voor platform PLeK, inclusief een beschrijving van werkwijzen, kansen en risico’s en voorwaarden voor succes. Het document geeft een beschrijving van de eerste stappen in de uitvoering die in 2023 zijn gezet. Zo zijn er in twee gebieden pilots gestart en is er een aantal bijeenkomsten georganiseerd met kennisnetwerken uit meerdere gebieden om gezamenlijk te leren. Verder is er een initiatiefgroep PLeK geformeerd die een begin heeft gemaakt met een gezamenlijke kennis- en leeragenda. Bovendien is er een digitaal samenwerkingsplatform ingericht en is er een informatieve website ontwikkeld.

Hoofdlijnen reactie Stuurgroep

  • Het voorstel is nog niet omarmd door de volledige stuurgroep. Met name de rijkspartners hebben bedenkingen. Er bestaan in de stuurgroep nog verschillende opvattingen en interpretaties over de volgende fase.
  • VNG en IPO reageren overwegend positief op het voorstel. Zij hebben inmiddels eerste stappen gezet in de verdere agendering van PLeK, onder andere via de G40 en de Kring van Provinciesecretarissen.
  • De kennisinstellingen zijn nog zoekend naar hun rol in relatie tot PLeK. Het Fries Planbureau gaat onderzoeken of het mogelijk is om de samenwerkende regionale planbureaus te laten vertegenwoordigen in de stuurgroep.
  • LNV en BZK/RO vrezen dat PLeK ‘concurreert’ met de beleidsmatige kant van de gebiedsaanpak, terwijl het met kennis en leren daar ondersteunend aan zou moeten zijn. Daarnaast bestaat de vrees dat PLeK met twaalf kennisknooppunten te groot wordt; het zou beter moeten aansluiten bij wat al bestaat. Verder wordt aangehikt tegen de combinatie van praktijkkennis en onderzoekskennis en tegen de financiële consequenties (sectoraal/ integraal met de departementen) en hoe die binnen de eigen begroting te plooien.

Vervolg

Op 1 februari 2024 wordt een interactieve strandsessie (kwartiermaker/-team en stuurgroep) georganiseerd om zorgvuldig de elementen van het voorstel af te lopen en waar nodig aan te passen.

Magazine Transformatieve Overheid

Auteur: Rik Braams

Lees de publicatie.

Samenvatting

Versnel de transitie met wetenschappelijke inzichten. Wat kun je als ambtenaar doen om transities te versnellen? Waarom is dit zo lastig en hoe ga je daarmee om? Rik Braams onderzocht transitieprocessen binnen publieke organisaties. Het online magazine ’De Transformatieve Overheid’ is de publieksversie van zijn proefschrift. Het bevat concrete ‘transitietips’ op basis van wetenschappelijke bevindingen waarmee de overheidsprofessional in de eigen dagelijkse praktijk aan de slag kan. Rik Braams (1989) is politicoloog en transitiewetenschapper en als beleidsmedewerker innovatie verbonden aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De titel van het proefschrift is ‘The Transformative Government, a new tradition for the civil service in the area of sustainability transitions’ (november 2023).

Nederland in beweging – een toekomstvisie en beleidsprioriteiten

Auteurs: Barbara Baarsma, Bernard ter Haar, Boudewijn Wijnands, Frans Blom, Hans Wijers, Haroon Sheikh, Jaap Winter, Marelle van Beerschoten, Marion Koopman, en Max Mathijssen

Lees de publicatie.

Samenvatting

Er gaat de komende decennia veel veranderen. Nederland en Europa vergrijzen, de wereld digitaliseert, de wereldorde wankelt, en de aarde wordt steeds minder leefbaar. Om als Nederland goed te kunnen navigeren in deze veranderende wereld, is een toekomstvisie met daaruit volgende beleidsprioriteiten nodig. Wij zien een heldere agenda voor Nederland, bestaande uit vijf prioriteiten:

  • De ontwikkeling van een goed opgeleide bevolking;
  • De transitie naar een hoogwaardige, schone economie;
  • Het creëren van ruimte en investeren in de fysieke leefomgeving;
  • Het versterken van het sociale weefsel;
  • Het terugbrengen van Nederland binnen de grenzen van een leefbare aarde.