Duurzaamheidstransities als collectieve onderneming

Dr. Harm van den Heiligenberg over de vier habitats van experimenteren 

Dr. Harm van den Heiligenberg was de eerste gastspreker van Elke Regio Vertelt. Hij sprak tijdens zijn presentatie over de urgentie van duurzaamheidstransities en ondersteunde dit met voorbeelden als het smelten van gletsjers en de achteruitgang van bijenpopulaties. Duurzaamheidstransities, die zich uitstrekken van experimentele fases tot stabilisatie, vereisen de inzet van diverse actoren, waaronder burgers, ondernemers, en kennisinstellingen.  

Harm wees op het belang van kleine, impactvolle experimenten die de potentie hebben om op de lange termijn systeemverandering teweeg te brengen. In zijn promotieonderzoek heeft Harm vier typen ‘habitats voor experimenten’ onderscheiden: 

 

1. In de Valley floreren technologische innovaties in een campus milieu. De experimenten worden geleid door bedrijven en overheden. Er is veel uitwisseling van technologische kennis tussen bedrijven. Een typisch voorbeeld is Silicon Valley. 

1. In de Middleground floreren sociale en andere innovaties. Het verwijst naar een locaal innovatief milieu, waar creatieven van de underground en bedrijven van de upperground elkaar ontmoeten en interactie hebben in creatieve processen 

1. De Makerspace habitat is geïnspireerd door de wereld van de makers, die bij elkaar komen in fabrication labs, hackerspaces en repair cafés. Denk aan Barcelona en Toulouse. De makers vormen vaak onderdeel van een radicale tegencultuur, die streeft naar zelfvoorziening, open-source en een deeleconomie 

1. In de Do-it-ourselves habitat doen de bewoners het zelf. Zij voeren zelf experimenten uit, vooral met sociale innovaties, voor bijvoorbeeld lokale energievoorziening, stadslandbouw en zorg. Een typische omgeving waar deze experimenten floreren is een Transition Town; dat is een dorp of stad waar veel mensen zelf duurzaamheidsinitiatieven ontplooien 

Vervolgens heeft Harm gekeken wat succesvol experimenteren mogelijk maakt en hoe je de verspreiding van lessen naar andere plekken kunt realiseren. Belangrijk voor succesvolle experimenten zijn zowel kenmerken van het experiment (gebruiker-betrokkenheid, technische kwaliteit, vaardigheden en media-activiteiten), als kenmerken van de omgeving (Is er een lokale of regionale visie, is er een leer- en ‘tegencultuur’, zijn er lokale en regionale netwerken en actieve regionale actoren zoals overheden die experimenten bevorderen, wat is de regionale cultuur?).  

Voor de verspreiding van kennis zijn netwerken belangrijk. Ook overheden kunnen publiciteit geven aan innovaties. Daarnaast spelen universiteiten een brede rol in kennisuitwisseling en leerprocessen. Levendige omgevingen met ontmoetingsplekken, zoals conferenties en festivals met persoonlijk contact over duurzaamheidsinnovaties, spelen een sleutelrol bij de verspreiding van kennis en innovaties. Daarnaast faciliteren een cultuur van openheid vertrouwen en een gedeelde ambitie de overdracht van innovatie, kennis en ideeën. 

“Ontmoetingsplekken zoals conferenties en festivals spelen een sleutelrol in verspreiding van kennis en innovatie”